Home / Blog / Handbewogen rolstoelmobiliteit / Framekeuze bij lichtgewicht rolstoelen

Framekeuze bij lichtgewicht rolstoelen

Delen:

Take it offline!

This Education in Motion resource is also available as a printable PDF.

Downloaden PDF

Het aanbod van lichtgewicht handbewogen rolstoelen die geschikt zijn voor de actieve gebruiker is momenteel uitstekend. Allemaal verschillen ze qua frameontwerp, configuratie, gewicht, instelbaarheid en beschikbare accessoires. Waar begin je dan met je aanbevelingen voor je cliënt?

Literatuuronderzoek leert ons dat een handbewogen rolstoel zo licht mogelijk moet zijn, qua maat volledig moet passen bij de cliënt en duurzaam moet zijn om te voldoen aan de specifieke mobiliteits- en positioneringsbehoeften van een rolstoelgebruiker. 1 2 3

De ergonomische aanbevelingen omtrent de keuze voor het type rolstoel omvatten onder meer het minimaliseren van de hoepelfrequentie, het minimaliseren van de krachten die nodig zijn tijdens het hoepelen en het minimaliseren van extreme of mogelijk schadelijke houdingen.

In dit artikel gaan we kijken naar de frametypes in relatie tot de bovenstaande aanbevelingen.
Bij het aanbevelen van een type frame, kunnen de volgende overwegingen belangrijk zijn:

Gebruik

  • Gemiddelde afstand die dagelijks wordt afgelegd?
  • Levensstijl en persoonlijkheid (bijvoorbeeld gedurfd en snel versus kalm en langzamer)?
  • Verschillende terreinen en oppervlaktes?

Functionele capaciteit van de rolstoelgebruiker

  • Houding?
  • Rompbalans?
  • Voortstuwingsstijl?
  • Manier van een transfer maken?

Vervoer

  • Autorijden vanuit de rolstoel
  • Transfer naar een autostoel?
  • Meeneembaarheid van de rolstoel?
  • Locatie van de rolstoel in de auto?
  • Met de taxi meegaan?
  • Wie laadt de rolstoel eventueel in de auto?
  • En hoe wordt de rolstoel in de auto geladen?

Potentieel voor verandering

  • Functionele capaciteiten?
  • Hoe verloopt het ziektebeeld, progressief?
  • Maatvoering?
  • Is het gewicht stabiel?
  • Is de cliënt uitgegroeid?

Met dit alles in gedachten, laten we eens kijken wat de meest voorkomende frametypes zijn en wat ze te bieden hebben. We onderscheiden 4 types:

  • Vouwframe met een boxframe ontwerp
  • Vouwframe met een open frame ontwerp
  • Vastframe met een open frame ontwerp
  • Vastframe met een boxframe ontwerp

Per type zullen we de voordelen en de overwegingen bespreken, zodat je een goed overwogen keuze kan maken voor jouw cliënt.

Vouwframe rolstoel met een boxframe ontwerp

Een vouwframe met boxframe is het type frame dat in de normale volksmond gewoon ‘vouwframe’ wordt genoemd. Het linker en het rechter framedeel zijn naar elkaar toe te bewegen door het middengedeelte (meestal een X-vormig frame, ook wel een kruisframe genoemd) samen te klappen. Dit type frame wordt zowel gebruikt voor standaard rolstoelen (BREEZY BasiX2) als voor actieve lichtgewicht rolstoelen (QUICKIE Neon2).

De QUICKIE Neon<sup>2</sup> is een vouwframe rolstoel met boxframe ontwerp.
De QUICKIE Neon2 is een vouwframe rolstoel met boxframe ontwerp.

Voordelen

Eenvoudig vervoerbaar
Doordat het frame is op te vouwen ontstaat er een smal pakket wat zorgt dat de rolstoel eenvoudig is op te bergen of in een kofferbak is te plaatsen. Soms is het ook nog mogelijk om de rugleuning neer te klappen wat het pakket nog kleiner maakt.

Instelbare configuratie
Het type frame zorgt er in het algemeen voor dat de locatie van de achterwielen verplaatst kan worden om het zwaartepunt en de zithoogte aan de achterzijde (en daarmee de wighoek) aan te passen. Hierdoor kunnen de rijeigenschappen en het zitcomfort beïnvloed worden.

Modulariteit
Meestal kan dit type frame worden aangepast met nieuwe onderdelen, waarmee het zitcomfort en soms de maat (breedte, diepte) van de rolstoel gewijzigd kan worden, om te voldoen aan de behoeften van de cliënt waarvan de grootte of functionele capaciteit verandert.

Keuzevrijheid
Dit type frame biedt de mogelijkheid om te kiezen tussen een vast voorframe (doorlopende voetsteun, lichter van gewicht en een steviger gevoel) of een wegzwenkbaar voorframe (individuele beensteunen en voetplaten voor elk been, kunnen worden weggezwenkt om ruimte te krijgen voor transfers).

Een rolstoel met vast voorframe versus een wegzwenkbaar voorframe (swing away).
Een rolstoel met vast voorframe versus een wegzwenkbaar voorframe (swing away).

Trippelen
Standaard of met een kleine aanpassing is het mogelijk om de zithoogte zo af te stellen dat het mogelijk is om de rolstoel voort te bewegen door middel van trippelen met de voeten.

Overwegingen

Energieverlies
Vouwframe rolstoelen met een boxframe ontwerp kunnen de efficiëntie van de voortstuwing verminderen - er is verlies van energie doordat het frame bestaat uit verschillende frameonderdelen.

Gewicht
Doordat dit type rolstoel uit meerdere onderdelen bestaat zijn deze rolstoelen over het algemeen zwaarder dan andere type rolstoelen. Gekozen opties kunnen hier een nog nadeliger effect op hebben!

Onderhoud
Door de hoeveelheid onderdelen en de bewegelijkheid daarvan kan het zo zijn dat er meer onderhoud noodzakelijk is.

Vouwframe rolstoel met een open frame ontwerp

Een vouwframe met een open frame ontwerp is een opvouwbare rolstoel die vanaf de zijkant gezien geen stang van voor naar achteren heeft aan de onderzijde. Het is een minimalistisch frame en het opvouwmechanisme valt bijna niet op. 

De QUICKIE Xenon<sup>2</sup> is een vouwframe rolstoel met een open frame ontwerp.
De QUICKIE Xenon2 is een vouwframe rolstoel met een open frame ontwerp.

Voordelen

Zeer verkleinbaar
Het frame is op te vouwen waardoor de rolstoel een stuk smaller wordt. Vaak is de rugleuning ook nog neerklapbaar wat ervoor zorgt dat de rolstoel nog kleiner wordt. Wanneer de achterwielen ook nog worden afgenomen, blijft er nog maar een heel klein pakketje over die heel eenvoudig is mee te nemen in de auto.

Een vouwframe rolstoel met een open frame kan heel klein en smal opgevouwen worden.
Een vouwframe rolstoel met een open frame kan heel klein en smal opgevouwen worden.

Licht van gewicht
Door het ontbreken van het onderste deel van het frame is een vouwframe rolstoel met een open frame ontwerp lichter dan met een traditioneel boxframe ontwerp.

Energie efficiënter
Om de stevigheid van het frame te waarborgen wordt de zitbuis gebruikt om het frame te verstevigen. De framebuis van het kruisframe (waar de zitmat aan vast zit) ligt naast de zitbuis, in plaats van er boven. Hierdoor wordt veel speling uit het frame gehaald. Dit zorgt voor een dusdanig sterke constructiestijfheid dat de energie van de rolstoelgebruiker tijdens het hoepelen veel efficiënter wordt omgezet in een voor/achterwaartse beweging van de rolstoel.

Instelbare configuratie
Dit type frame zorgt er in het algemeen voor dat de locatie van de achterwielen verplaatst kan worden om het zwaartepunt en de zithoogte aan de achterzijde (en daarmee de wighoek) aan te passen. Hierdoor kunnen de rijeigenschappen en het zitcomfort beïnvloed worden. Wanneer er gekozen wordt voor het meest minimalistische frame is het mogelijk dat de instelmogelijkheid achteraf beperkt is.

Keuzevrijheid
Vouwframe rolstoelen met een open frame ontwerp zijn configureerbaar op vele vlakken. Voor de beensteunen is het mogelijk te kiezen voor een vast voorframe (meest minimalistisch frame) en een wegzwenkbaar voorframe. Wanneer voor die laatste gekozen wordt zal er voor de stevigheid nog een framebuis aan het zijframe moeten worden toegevoegd. Deze toegevoegde buis maakt de rolstoel iets meer een vouwframe met een boxframe ontwerp hoewel de verkleinbaarheid beduidend beter is.

De QUICKIE Xenon<sup>2</sup> Hybrid is een vouwframe rolstoel met een versterkt open frame ontwerp.
De QUICKIE Xenon2 Hybrid is een vouwframe rolstoel met een versterkt open frame ontwerp.

Overwegingen

Vouwframe
Het vouwmechanisme maakt dat dit type rolstoel, ook al zijn ze zeer energie-efficiënt en licht van gewicht het niet kunnen winnen van de vastframe rolstoelen met een open frame ontwerp. Het vouwmechanisme zorgt altijd voor een toevoeging in gewicht en een minder stijf geheel wat zorgt voor een kleine vermindering van de hoepel efficiëntie.

Aanpasbaarheid
De mogelijkheid om de rolstoel achteraf aan te passen kan iets beperkt zijn ten opzichte van de vouwframe met boxframe. Dit wordt vooral bepaald door de keuze van de configuratie die in eerste instantie wordt gemaakt. 

Vastframe rolstoel met een open frame ontwerp

Als er wordt gesproken over een ‘vastframe’ rolstoel gaat dat in het algemeen over een vastframe rostoel met een open frame ontwerp. Deze rolstoelen kenmerken zich door een minimalistisch design en het frametype wordt ook wel ‘L frame’ genoemd, naar de vorm van het frame wanneer het vanaf de zijkant bekeken wordt.

De QUICKIE Nitrum is een vastframe rolstoel met een open frame ontwerp.
De QUICKIE Nitrum is een vastframe rolstoel met een open frame ontwerp.

Voordelen

Gewicht
Er worden zeer weinig materialen gebruikt voor het frame, minder dan bij alle andere framesoorten, wat ervoor zorgt dat het gewicht over het algemeen ook het laagste is.

Starheid
Door het ontbreken van een vouwmechanisme is een vastframe rolstoel meer star wat zorgt voor een verhoogde hoepel efficiëntie. Meer energie van het hoepelen wordt omgezet in een beweging van de rolstoel. Hoe meer onderdelen van de rolstoel gelast zijn, hoe groter de efficiëntie is, zeker wanneer het frame na het lassen nog een hitte behandeling heeft ondergaan waardoor het frame nog stijver wordt. Wanneer er gebruik gemaakt wordt van geklemde of geschroefde onderdelen (zwaartepunt, rughoek, asbuis) heeft dit mogelijk een negatief effect op de starheid van het frame.

Vervoeren in de auto
Dit type rolstoel wordt veel gebruikt door mensen die de rolstoel zelf meenemen in de auto. Na het maken van een transfer naar de autostoel kan het frame zonder achterwielen eenvoudig in de auto getild worden door het voor hen langs te halen. Het open frame ontwerp en daardoor het ontbreken van een dwarsstang maakt dit mogelijk. Belangrijk is wel dat het frame is uitgerust met handgrepen waarmee het getild kan worden terwijl het frame in balans blijft. Indien iemand de rolstoel wilt gebruiken als zitplaats in een gemotoriseerd voertuig is dat vaak wel mogelijk, maar moet de rolstoel wel voorzien zijn van optionele transportogen.

Configuratiekeuze
Vastframe rolstoelen met een open frame ontwerp hebben over het algemeen de mogelijkheid om de samenstelling van de rolstoel helemaal te bepalen, zodat het volledig aansluit aan de wens van de cliënt. Het is soms mogelijk om te kiezen voor een volledig vastgelast frame. Dit komt de rijeigenschappen van de rolstoel zeer ten goede maar de cliënt moet wel zeker zijn van de keuze, want achteraf aanpassen is dan nog maar zeer beperkt mogelijk.

Onderhoud
Over het algemeen genomen is er bij vastframe rolstoelen minder onderhoud noodzakelijk dan bij vouwframe rolstoelen, omdat er minder bewegende delen zijn.

Overwegingen

Instelmogelijkheden
Afhankelijk van de keuze van de configuratie kan het zijn dat de aanpasbaarheid achteraf (zeer) beperkt is. De cliënt moet in dat geval reeds een ervaren rolstoelgebruiker zijn en precies weten wat gewenst is.

Verkleinbaarheid
De rolstoel kan niet opgevouwen worden zoals bij vouwframe rolstoelen. Over het algemeen is het neerklappen van de rugleuning samen met het afnemen van de achterwielen voldoende om de rolstoel te verkleinen, maar daar moet je wel zeker van zijn.

Beenondersteuning
Trippelen in combinatie met dit type frame is over het algemeen niet mogelijk. Wanneer de cliënt een staande transfer maakt moet er ook goed gekeken worden naar de beenondersteuning. Wegzwenkbare beensteunen zijn bijna nooit mogelijk, maar soms kan er wel gekozen worden voor opklapbare voetplaten. Bij die keuze wordt er meestal een dwarsstang toegevoegd om de stevigheid van het voorframe te waarborgen.

Vastframe rolstoel met een boxframe ontwerp

Een vastframe rolstoel uitgevoerd met een boxframe wilt zeggen dat de rolstoel niet opvouwbaar is en wanneer de rolstoel vanaf de zijkant bekeken wordt, het frame meerdere dwarsstangen heeft van voor naar achteren. Dit maakt dat het frame er vanaf de zijkant uitziet als een ‘box’.

De QUICKIE Life RT is een vastframe rolstoel met een boxframe ontwerp.
De QUICKIE Life RT is een vastframe rolstoel met een boxframe ontwerp.

Voordelen

Starheid
Door de solide constructie van het frame kan er op geen enkele manier speling ontstaan in het frame. Dit maakt het frame het meest stijf van alle frametypen wat resulteert in de beste hoepel efficiëntie.

Gewicht
Ten opzichte van vouwframe rolstoelen heeft een vastframe rolstoel met boxframe over het algemeen een lager gewicht. Er wordt gebruik gemaakt van minder framedelen. Ten opzichte van een vastframe met open frame is de rolstoel meestal iets zwaarder.

Instelbare configuratie
Het type frame zorgt er in het algemeen voor dat de locatie van de achterwielen verplaatst kan worden om het zwaartepunt en de zithoogte aan de achterzijde (en daarmee de wighoek) aan te passen. Hierdoor kunnen de rijeigenschappen en het zitcomfort beïnvloed worden. Daarnaast kan er veelal gekozen worden voor zowel wegzwenkbare beensteunen als een vast voorframe. Er zijn dus veel verschillende configuratiemogelijkheden!

Sterk
Door de boxconstructie is het frame van deze rolstoelen zeer sterk. Wanneer de cliënt gebruik maakt van een aankoppelfiets, elektrische aankoppelondersteuning of elektrische duwondersteuning dan kan een boxframe een goede keuze zijn. Soms is ook het maximale gebruikergewicht van een rolstoel met boxframe hoger dan die van een rolstoel met open frame.

Overwegingen

Meeneembaarheid
Het frame is niet op te vouwen en wanneer de rugleuning wordt neergeklapt en de achterwielen worden afgenomen, blijft er nog een ‘box’ van het frame over. Het zelfstandig in de auto meenemen door een cliënt is dan ook iets wat echt uitgeprobeerd moet worden, zeker omdat ook het gewicht over het algemeen hoger is dan bij een open frame.

De keuze voor een type rolstoel wordt voor en samen met een cliënt gemaakt. De cliënt moet over het algemeen enkele jaren met de gekozen rolstoel doen. Tijdens deze periode van gebruik zal de rolstoel de cliënt overal van dienst moeten zijn; op diverse ondergronden, in verschillende toepassingen.

Het type frame is slecht één deel van de keuzes die gemaakt moet worden tijdens het besluitvormingsproces over een rolstoel; het ontwerp, de configuratie en mogelijke accessoires zijn net zo belangrijk!

Clinical Support Information Citations

  1. Medicine CfSC. Preservation of Upper Limb Function Following Spinal Cord Injury: A Clinical Practice Guideline for Healthcare Professionals. Paralyzed Veterans of America 2005.
  2. Boninger ML, Koontz AM, Sisto SA, Dyson-Hudson TA, Chang M, Price R et al. Pushrim biomechanics and injury prevention in spinal cord injury: Recommendations based on CULP-SCI investigations. J Rehabil Res Dev 2005;42(3 Suppl 1):9-20.
  3. RESNA Position on the Application of Ultralight Manual Wheelchairs, March 2012
Amy Bjornson

Amy Bjornson

BS, MPT, ATP, SMS | Manager klinisch onderwijs | Azië en Oceanië

Trained as a Physical Therapist in the United States, Amy has over 20 years' experience working with the adult and pediatric neurologic populations, with specialties in the treatment of spinal cord injury & evaluation and provision of assistive technology for clients with physical challenges. She was the director of the Seating and Mobility Clinic in Boston, Massachusetts and provided consultation services to the United Cerebral Palsy Foundation.

Gerelateerde artikelen

DISCLAIMER: UITSLUITEND VOOR GEBRUIK DOOR PROFESSIONALS. DEZE WEBSITE BIEDT GEEN MEDISCH ADVIES. Sunrise Medical ('Sunrise') verstrekt geen klinisch advies of diensten. Deze website  –  met inbegrip van, maar niet beperkt tot de tekst, afbeeldingen, illustraties, beschrijvingen en alle bijbehorende documenten waarnaar verwezen wordt (verder ‘Website’ genoemd) – is uitsluitend bedoeld als algemene informatiebron voor professionals die in staat zijn de informatie te vertalen naar klinische en technische toepassingen en optimale zit- en mobiliteitsoplossingen voor individuele patiënten. De informatie op deze website kan een professioneel medisch advies, diagnose of behandeling niet vervangen en mag ook niet als zodanig beschouwd worden. Baseer medisch advies of behandelingen nooit (alleen) op gegevens van deze website. Die zijn altijd ondergeschikt aan informatie afkomstig van een professionele (medische) opleiding of training. Het blijft de verantwoordelijkheid van (klinische) professionals om aangeboden informatie (van welke bron dan ook) te beoordelen, toetsen en vergelijken met onafhankelijke bronnen. Gebruik van (de informatie op) deze website is uitsluitend op eigen risico.