Spiertonus bij rolstoelgebruikers

Spiertonus is één van de aandachtspunten bij indicatiestelling en selectie van rolstoelen en/of zitoplossingen. Een verstoorde spiertonus kan het functioneren beperken en de interactie met de rolstoel beïnvloeden

Wat is spiertonus?

“Spiertonus is een minimale spierspanning die continu aanwezig is - zelfs in rusttoestand. Deze spiertonus neemt toe bij passief rekken.” - Dictionary of Sports and Exercise Science (2008) 

Spiertonus is belangrijk voor het handhaven van balans en lichaamshouding. De tonus in de skeletspieren is van invloed op de beweeglijkheid en stand van gewrichten en op het functioneren van het bewegingsapparaat. De spiertonus stelt ons in staat om met minimale inspanning lange tijd een bepaalde houding aan te houden. Gelijktijdig aanspannen van tegengestelde spieren (cocontractie) zorgt voor de stabiliteit van een gewricht.

Lage spiertonus

Verminderde spiertonus of hypotonie kan aangeboren zijn (zogenaamde slappe baby’s). Maar is ook vaak een gevolg van een niet-aangeboren cerebrale parese of bijvoorbeeld schade aan het ruggenmerg. In dat geval ontvangen de been- en rompspieren onder het niveau van de dwarslaesie geen (of onvoldoende) motorische signalen. Daardoor is iemand ‘slap’ en niet in staat om rechtop te zitten in een functionele houding. Mensen met een verstoorde tonusregulatie zijn gebaat bij een zitsysteem dat een hoge mate van ondersteuning biedt.

• Zitkussens met een diepere contour helpen om de stabiliteit te vergroten (al dan niet in combinatie met positioneringselementen zoals knie- en dijbeenondersteuning of een abductieklos). Voorbeelden zijn zitkussens JAY Balance en JAY J2.
• Over het algemeen worden rugkussens geïndiceerd met een grote laterale ondersteuning (symmetrisch, tenzij bijvoorbeeld ook een scoliose is ontstaan). Geschikte rugleuningen zijn onder andere de JAY J3 DC (Deep Contour) of JAY J3 MDC (Mid Deep Contour). Voeg laterale ondersteuningselementen toe voor extra zijwaartse stabiliteit. Gebruik de standaard meegeleverde JAY lumbar wedge en positioneer deze boven de bilspieren (of SIPS) voor een optimale uitlijning van de wervelkolom.
• Bij mensen met een verminderde spiertonus wordt vaak een rolstoel met kantelmechanisme voorgeschreven. In achterover gekantelde positie bevordert de zwaartekracht namelijk een stabiele houding (terwijl rechtop zittend de zwaartekracht juist averechts werkt). Handbewogen rolstoelen met kantelmodule zijn: Breezy Ibis en Breezy Relax². Elektrische rolstoelen met elektrische kantelmodule: Q700 modellen en Q500 modellen.

Hoge spiertonus

Verhoogde spiertonus leidt tot ‘vastzittende’ spieren en gewrichten. De spieren zijn stijf en bewegen gaat moeizaam. Hypertonie (of hypertoniciteit) treedt op bij overprikkeling van de spieren. Verhoogde spierspanning kan optreden wanneer de hersenen of het ruggenmerg zijn beschadigd. Er zijn twee vormen: spastische en rigide hypertonie. Bij spasticiteit is het toenemen van de spierspanning afhankelijk van de snelheid en grootte van een beweging. Het voelt als een elastiek die meer weerstand geeft naarmate meer kracht op een gewricht wordt uitgeoefend. Ook dit komt vaak voor bij cerebrale parese. Rigiditeit is een vorm van spierstijfheid die niet afhankelijk is van de richting of snelheid van een beweging. Ledematen blijven in de positie waarin ze gezet worden en bewegen is moeilijk. Dit komt vaak voor bij de ziekte van Parkinson, een beroerte of andere typen hersenbeschadiging.

• In deze gevallen zijn zitkussens met een variabele contour ideaal. Die zijn aanpasbaar aan de stand van benen en/of bekken, ook bij progressieve veranderingen in zithouding ten gevolge van de verhoogde spierspanning. De variabele contour van zitkussens zoals JAY J2, JAY J3 en kan eenvoudig worden aangepast voor een optimale ondersteuning van bekken en benen.
• Geschikt voor deze doelgroep zijn met name instelbare rugkussens met laterale rompondersteuning (met zowel symmetrisch als asymmetrisch instelmogelijkheden). Voorbeeld hiervan is de rugleuning.